23/05/2022
วิเวียน ไมเออร์ : พี่เลี้ยงเด็กผู้ลึกลับ เจ้าของภาพฟิล์มกว่า 150,000 ชิ้นที่ถูกค้นพบในวันที่ดับสูญ
ปัจจุบันคงจะเป็นเรื่องสามัญธรรมดาหากพบเห็นหญิงสาวสะพายกล้องถ่ายรูปเดินไปตามถนนที่มีผู้คนพลุกพล่านพร้อมฉากหลังเป็นตึกรามบ้านช่องรายล้อมอยู่โดยรอบ แต่หากลองมองย้อนกลับไปในช่วงกลางศตวรรษที่ 20 สิ่งนี้ดูจะเป็นสิ่งแปลกตาต่อผู้พบเห็นไม่น้อย และคงจะเป็นเรื่องน่าประหลาดใจมากขึ้นไปอีกหากได้รู้ว่าหญิงสาวผู้หลงใหลในการถ่ายภาพผู้นี้เป็นเพียงพี่เลี้ยงเด็กเท่านั้น !
เวลาล่วงเลยมามากกว่าครึ่งศตวรรษ ภาพถ่ายและม้วนฟิล์มที่พี่เลี้ยงเด็กผู้นี้ได้เก็บซ่อนเอาไว้จำนวนมหาศาลกว่า 150,000 ภาพได้ถูกค้นพบโดย ‘จอห์น มาลูฟ’ (John Maloof) และนั่นเองเป็นจุดเริ่มต้นที่ทำให้ผู้คนทั่วทุกมุมโลกได้รู้จักกับชื่อ ‘Vivian Maier’ ในฐานะช่างภาพผู้ลึกลับ
‘วิเวียน ไมเออร์’ (Vivian Maier) หรือชื่อเต็ม ‘วิเวียน โดโรธี ไมเออร์’ (Vivian Dorothy Maier) ช่างภาพแนวสตรีทชาวอเมริกัน เธอเกิดวันที่ 1 กุมภาพันธ์ ปี 1926 ในเมืองบรอนซ์ นิวยอร์กซิตี้ สหรัฐอเมริกา และได้จากโลกนี้ไปอย่างสงบในวัย 83 ปี เมื่อวันที่ 21 เมษายน ปี 2009 หลังจากผู้คนได้รู้จักชื่อของเธอไปเพียงไม่นาน ช่วงวัยเด็กเธอใช้เวลาส่วนใหญ่อยู่กับแม่ชาวฝรั่งเศส ที่หมู่บ้านอันห่างไกลในชนบทของฝรั่งเศสแถบเทือกเขาแอลป์ มีพลเมืองเพียง 250 คน เมืองแซงต์บอนเนต์อองชอมป์โซร สถานที่ที่เติบโตและหล่อหลอมตัวตนในวัยเยาว์ของวิเวียน ไมเออร์
ปี 1951 วิเวียน ไมเออร์ กลับมายังสหรัฐอเมริกา และได้เริ่มต้นบทบาทการเป็นพี่เลี้ยงเด็กนับแต่นั้นมา ขณะเดียวกันการถ่ายภาพเป็นสิ่งที่เธอทำอย่างเป็นกิจวัตรตลอด 5 ทศวรรษก่อนวาระสุดท้ายของชีวิต
ในปี 2013 ภาพยนตร์สารคดี ‘Finding Vivian Maier’ สร้างโดย จอห์น มาลูฟ และ ชาร์ลี ซิสเกล (Charlie Siskel) ได้ออกฉายสู่สายตาสาธารณชน สารคดีเพื่อไขปริศนา ตามหาเบาะแสและประวัติชีวิตของหญิงสาวผู้ที่ทำให้โลกของภาพถ่ายสตรีทเปลี่ยนไปตลอดกาล
#จุดกำเนิดช่างภาพผู้เลื่องชื่อ
จุดเริ่มต้นเกิดขึ้นในฤดูหนาววันหนึ่งของปี 2007 ทางตะวันตกเฉียงเหนือของชิคาโก จอห์น มาลูฟ เดินทางไปบริษัทประมูลสินค้าที่อยู่ละแวกบ้าน จากความตั้งใจว่าจะประมูลรูปภาพและม้วนฟิล์มเก่าที่มีภาพบรรยากาศของชิคาโกเพื่อนำมาใช้ในหนังสือประวัติศาสตร์ที่ตัวเขากำลังทำอยู่ จนในที่สุดเขาประมูลได้ลังภาพถ่ายและฟิล์มเนกาทีฟมาจำนวนหนึ่งชุด ในราคา 380 เหรียญ ในคืนวันเดียวกัน จอห์นได้หยิบฟิล์มเนกาทีฟที่เขาได้รับขึ้นมาส่องดูกับแสงไฟ ไม่พบสิ่งใดที่ดูจะสามารถนำมาใช้กับงานของเขาได้ จึงพับลังเก็บใส่เข้าตู้ เวลาผ่านไปนานถึง 2 ปี จอห์นได้นำภาพถ่ายออกมาอีกครั้ง พร้อมสแกนให้กลายเป็นไฟล์ภาพดิจิทัลเพื่อให้ได้เห็นภาพถ่ายอย่างชัดเจนเต็มตา ทำให้เขาค้นพบว่ารูปภาพเหล่านี้น่าสนใจและพิเศษมาก
ภาพของเด็กหญิง เด็กชาย หญิงสาว ชายหนุ่ม จนไปถึงวัยชราที่ใกล้ร่วงโรยบนท้องถนนในเมืองชิคาโกช่วงกลางศตวรรษที่ 20 ในอิริยาบทต่าง ๆ สามารถดึงดูดสายตาได้ตั้งแต่ครั้งแรกที่พบเห็น เหมือนดังภาพที่ถูกมองลอดผ่านเลนส์โดยฝีมือช่างภาพมืออาชีพก็ไม่ปาน ภาพถ่ายที่นอกจากความสวยงามและองค์ประกอบที่น่าสนใจแล้ว ยังทำหน้าที่เสมือนเครื่องบันทึกทางประวัติศาสตร์และความทรงจำที่พาย้อนให้เราได้กลับไปเห็นถึงสภาพสังคม เศรษฐกิจ บ้านเมือง และวิถีชีวิตของผู้คนแห่งเมืองชิคาโกในยุคสมัยนั้นได้อย่างครบถ้วน
จอห์นตัดสินใจโพสต์ภาพถ่ายลงบนโลกออนไลน์อย่าง flickr เพื่อต้องการให้คนได้เห็นในสิ่งที่เขาเห็น ในวันถัดมาโพสต์ของเขาได้รับการตอบรับอย่างท่วมท้น มีผู้คนให้ความสนใจและเข้ามารับชมเป็นจำนวนมาก นั่นเองเป็นจุดประกายที่ทำให้เขาเริ่มออกตามหาภาพถ่ายที่เหลือและตัวตนของ วิเวียน ไมเออร์ ผู้เป็นเจ้าของผลงานชิ้นเอก
จอห์นรวบรวมภาพของวิเวียนได้จำนวนมหาศาลจากการขอซื้อต่อจากผู้อื่นที่เคยซื้อไปก่อนหน้า และนั่นทำให้เขาสามารถรวบรวมผลงานทั้งหมดของวิเวียน ไมเออร์ได้มากถึง 150,000 ภาพ
น่าแปลกที่ผลงานภาพถ่ายที่เฉียบคมเช่นนี้ไม่เคยถูกเผยแพร่สู่สายตาสาธารณชนมาก่อน แม้แต่ชื่อของวิเวียน ไมเออร์ก็ไม่ปรากฏข้อมูลใด ๆ บนโลกอินเทอร์เน็ต จอห์นยิ่งเกิดความสงสัยใคร่รู้ถึงตัวตนของเธอผู้นี้มากขึ้นไปอีก ใครกันนะที่เป็นเจ้าของรูปภาพเหล่านี้ เขาจะต้องหาเธอให้พบ
จนในที่สุดเขาได้พบข้อมูลของเธอตามที่ใจหวัง แต่สิ่งที่ได้พบกลับกลายเป็นประกาศไว้อาลัยให้แก่เธอที่ได้เสียชีวิตลงไปก่อนหน้าเพียงแค่ 2 - 3 วัน
จอห์น มาลูฟพบกับคลังสมบัติจำนวนมหาศาลของวิเวียน จากการติดต่อกับครอบครัวยูซิสกินที่เธอเคยเป็นพี่เลี้ยงเด็กให้เป็นเวลากว่า 17 ปี กล่องเก็บของจำนวนหลายสิบใบถูกตั้งทับซ้อนกันเป็นกองพะเนินอัดแน่นอยู่เต็มพื้นที่ห้องเก็บของ หญิงสาวผู้นี้เก็บของเยอะแยะมากมายเหล่านี้ไว้ทำไมกัน
วิเวียนเป็นนักสะสมของตัวยง เธอเลือกที่จะเก็บทุกสิ่ง จดหมาย ใบเสร็จ ตั๋วรถเมล์ แต่สิ่งที่มีจำนวนมากที่สุดดูจะเป็นกลุ่มกองกระดาษ บทความจากหนังสือพิมพ์ที่ถูกตัดและเรียบเรียงไว้ในแฟ้มบรรจุซองพลาสติกอย่างเป็นระเบียบ หัวข้อข่าวที่เธอโปรดปรานเต็มไปด้วยเรื่องราวความเป็นมนุษย์ที่เผยสันดานและด้านที่บิดเบี้ยว มืดมน รุนแรง และน่าเศร้า
วิเวียนเก็บทุกสิ่งเหมือนดังว่าวันหนึ่งจะถูกค้นพบ สิ่งของที่เธอบรรจุเก็บไว้ในกล่องและกระเป๋านับสิบได้กลายเป็นจิ๊กซอว์ที่รอให้เข้าไปเรียบเรียง ดังคำกล่าวของตัวเธอเองที่ว่า “ฉันพกชีวิตเอาไว้ติดตัว”
#ตัวตนที่ลึกลับ
“ย้อนแย้ง โดดเด่น ลึกลับ ประหลาด เก็บตัว” นี่คือคำตอบของผู้คนที่เคยอยู่ในช่วงชีวิตหนึ่งของวิเวียน ไมเออร์
เธอทำงานเป็นพี่เลี้ยงเด็กให้กับหลายครอบครัวในชิคาโก เรื่องที่น่าแปลกคือ ไม่มีครอบครัวไหนที่เรียกชื่อของเธอในชื่อเดียวกัน วิฟ มิสไมเออร์ มิสมาเทอร์ส และวิเวียน
วิเวียนมีข้อปฏิบัติสำคัญกับทุกครอบครัวที่เธอเป็นพี่เลี้ยง คือเธอต้องการห้องพักที่มีความเป็นส่วนตัว มีห้องน้ำอยู่ภายใน (ภายหลังพบว่าเธอใช้เป็นห้องล้างฟิล์ม) การเข้าห้องนอนของเธอโดยพลการเป็นสิ่งต้องห้าม เปรียบเสมือนดินแดนเขตหวงห้ามที่ใครก็ล่วงล้ำเข้าไปไม่ได้
เธอมักปฏิเสธการเปิดเผยชื่อและตัวตนกับผู้ที่พบเจอ หลักฐานในใบเสร็จสินค้าที่ถูกค้นพบนับร้อย ต่างระบุด้วยนามแฝงที่หลากหลาย V. Smit B. Maier D. Maier V. Meyer ล้วนแล้วแต่ไม่มีชื่อจริงปรากฏอยู่ ชื่อและนามสกุลถูกเปลี่ยนและสะกดอย่างไม่ซ้ำกัน ไม่มีใครรู้ว่าเธอทำสิ่งเหล่านี้ไปเพื่ออะไร
วิเวียน ไมเออร์ เป็นคนเก็บตัว เธอไม่ชอบพูดคุยเรื่องของตัวเอง ภูมิหลังและเรื่องราวชีวิตในอดีตของเธอเป็นเหมือนความลับที่ไม่สามารถให้ใครได้ล่วงรู้ แต่ละครอบครัวที่เธอได้ทำงานเป็นพี่เลี้ยงเด็กให้ต่างเข้าใจว่าเธอเป็นคนฝรั่งเศสขนานแท้ เนื่องจากสำเนียงการพูดคุยที่แตกต่างจากคนทั่วไป แต่ใครเล่าจะรู้ว่าแท้จริงแล้วเธอเป็นคนอเมริกันแต่กำเนิด
Maier in Thailand
ปี 1959 วิเวียนตัดสินใจออกเดินทางเพื่อผจญภัยในโลกกว้างด้วยตัวของเธอเอง มีภาพถ่ายที่เป็นหลักฐานปรากฏให้เห็นถึงแต่ละสถานที่ที่เธอไป อินเดีย แคนาดา เยเมน ปูเอร์ร์โต ริโก้ เวียดนาม อียิปต์ ยุโรป และหนึ่งในนั้นคือ ‘ประเทศไทย’
3 ภาพถ่ายที่เป็นเครื่องยืนยันถึงการมาเยือนประเทศไทยของหญิงสาวผู้นี้ ถูกปล่อยให้รับชมภายในเว็บไซต์ ‘Vivian Maier’ ที่เป็นแหล่งแสดงผลงานบางส่วนของเธอ
ภาพแรกปรากฏวันที่ 6 มิถุนายนในปี 1959 ภาพวัดพระศรีสรรเพชญ์ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ซากวัตถุโบราณ อาคารอิฐปูนที่ไม่สมประกอบดังตัวแทนของประวัติศาสตร์ที่ล่มสลายอยู่เบื้องหน้าตัดกับฉากหลังเจดีย์ใหญ่สีขาวสร้างใหม่เรียงทอดยาวไปจนสุดลูกหูลูกตา
ต่อมาในวันเดียวกัน ภาพ Portrait ของเด็กน้อยผู้หญิงชาวไทยสองคน ใบหน้าถูกประเต็มไปด้วยแป้งขาว ยืนอยู่บริเวณหน้าลานวัดที่สันนิษฐานว่าเป็นวัดเดียวกันกับในภาพแรก
ภาพสุดท้ายเป็นหนึ่งในรูปภาพ Self-Portrait ของวิเวียน ไมเออร์ ที่คาดว่าถูกถ่ายสักแห่งในเมืองกรุงเทพฯ ภาพสะท้อนตัวเธอบนกระจกบานใหญ่ที่ติดอยู่หน้าประตูของอาคาร ภาษาที่คุ้นเคยปรากฏบนกระจกว่า ‘รับซ่อมนาฬิกาทุกชนิด’ กับฉากหลังที่มีกลุ่มเด็กใส่ชุดนักเรียนไทยเป็นองค์ประกอบ
#ผู้บันทึกเรื่องราวและความเป็นไปของสังคมแห่งยุคสมัย
“เธอมีดวงตาที่หยั่งถึงความจริงแท้ เข้าใจลึกซึ้งถึงธรรมชาติของมนุษย์”
กล้องเปรียบเสมือนอวัยวะอีกส่วนหนึ่งของตัวเธอ ไม่ว่าเธอจะไปที่ไหนหรือทำอะไร กล้อง Rolliflex ขนาดสี่เหลี่ยมทรงกระบอกจะห้อยอยู่ที่คอวิเวียนเสมอ เธอถ่ายทุกอย่างแม้กระทั่งสิ่งที่คนอื่นมองว่าไม่จำเป็น ผ่านมุมมองและวิธีการเล่าเรื่องที่แตกต่างออกไป
ผลงานของวิเวียน ไมเออร์มีฉากหลังอยู่ที่เมืองชิคาโกและนิวยอร์กเป็นส่วนใหญ่ นอกจากภาพถ่ายแล้ว เธอยังหลงใหลการบันทึกเรื่องราวของโลกรอบตัวผ่านการทำภาพยนตร์โฮมเมด การบันทึกเสียงของผู้คนที่สนทนา ถกเถียงถึงประเด็นรอบตัว สังคม การเมือง และสิ่งรอบตัว การค้นพบงานของวิเวียนจึงไม่ได้เพียงเกิดประโยชน์ในแง่ของการศึกษาวิธีทางศิลปะการถ่ายภาพ แต่ยังมีเรื่องราวที่สามารถนำมาร้อยเรียงและเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์อันเป็นเบื้องหลังความเจริญรุ่งเรืองที่สำคัญแก่ชาวอเมริกัน
“ฉันมองว่าไม่มีอะไรที่จะคงอยู่ตลอดไป เราต้องสร้างพื้นที่ว่างให้กับผู้อื่น มันเปรียบเหมือนกับล้อ หากคุณไปได้ คุณก็ต้องไปให้สุดทาง แล้วจะมีใครบางคนมีโอกาสไปถึงจุดสิ้นสุดนั้นและที่อื่น ๆ เช่นกัน” - วิเวียน ไมเออร์
ปัจจุบัน วิเวียน ไมเออร์ ได้ล่วงลับไปเป็นเวลากว่า 13 ปี ภาพถ่ายของเธอได้ถูกจัดเก็บไว้เป็นหมวดหมู่ เพื่อให้คนรุ่นต่อไปในอนาคตได้มีโอกาสชื่นชมผลงานอันล้ำค่านี้ งานของเธอได้กลายเป็นอีกหนึ่งต้นแบบให้กับคนที่มีความฝันและหลงรักในการถ่ายภาพ
แม้ว่าทุกวันนี้เธอจะเป็นที่ยอมรับและรู้จักในฐานะ Street Photographer ผู้โด่งดัง แต่ถึงอย่างไรเจตจำนงของการถ่ายภาพจำนวนนับกว่าแสนชิ้นก็ยังคงเป็นปริศนาและถูกตั้งคำถามต่อไป แม้เธอจะเป็นที่รู้จักในวันที่ดับสูญไปแล้ว นั่นดูไม่ได้เป็นเรื่องสลักสำคัญแต่อย่างใดกับตัวตนของวิเวียน ไมเออร์ เท่ากับการที่เธอได้สร้างประวัติศาสตร์ให้กับวงการภาพถ่าย และจะยังคงถูกระลึกถึงในฐานะบุคคลผู้สร้างแรงบันดาลใจที่เลือกทำในสิ่งที่ตัวเองรัก แม้จะไม่เคยมีผู้ใดได้รับรู้ก็ตาม
เรื่อง : ดวงนฤมล วงศ์ใหญ่ (The People Junior)
ภาพ : http://www.vivianmaier.com
ที่มา :
Documentary ‘Finding Vivian Maier’ (2013)
http://www.vivianmaier.com/about-vivian-maier/
http://www.vivianmaier.com/about-vivian-maier/history/
http://www.vivianmaier.com/film-finding-vivian-maier/
http://padraigrooney.com/blog/?p=1228
