10/01/2022
Orchidaceae familyası içinde yer
alan orkidelerde yaklaşık olarak
450 cins ve 20.000 tür
bulunmaktadır. Orkideler
dünyanın her yerinde yayılmış ve
tropik iklimden ılıman iklime,
bataklıklardan kayalıklara kadar
her türlü iklim şartlarına adapte
olmuşlardır. Türkiye'de de 26 cinse
ait 165 kadar orkide türü
bulunmaktadır. Orkideler gösterişli
çiçekleri nedeniyle çok uzun
zamandan beri insanların ilgisini
çekmiş ve sayısız üretme
çalışmaları yapılmıştır. Çimlenen
tohumdan yumru ve yapraklar
uzun yıllar sonra meydana gelir.
Ortalama en kısa süre 2-4 yıldır.
Yayılış gösterdiği alanlarda
genellikle tohumla çoğalmakta
olup vejetatif orkide kümelerine de
rastlanmaktadır. Tohumları çok
küçük olup toz gibi bir yapıya
sahiptir. Endosperm bulunmayan
tohumlarda embriyolar
canlılıklarını çok çabuk
kaybetmekte ve doğal ortamda
sadece % 5’ten daha azı
çimlenebilmektedir. Çimlendikten
sonra ergin bir bitkinin meydana
gelebilmesi için 2-16 yıl gibi uzun
bir süre beklemek gerekmektedir.
Doğada her bir salep bitkisinin toprak altında genellikle iki adet yumrusu bulunmaktadır.
Bunlardan daha koyu renkli olanı yaşlı yumru olup, bitki çiçek açıp tohum bağladıktan sonra,
diğer bitki aksamıyla birlikte kurur. Bitkinin hayatını devam ettiren ve nispeten daha açık renkli
olan o yılın yeni yumrusudur. Salep üretiminde de bu yumru kullanılır. Yaz aylarını toprak
altında uyur halde geçiren yumru sonbaharda sürerek yeni bitkiyi meydana getirir. Bu şekilde
her yıl sadece bir yumrunun meydana gelmesi salep orkidelerinin yumruları ile çoğaltılmasına
izin vermemektedir. Ancak son yıllarda yaptığımız çalışmalarda kültür şartlarında bazı türlerin
bilinenin aksine bir vejetasyon periyodu içerisinde üç beş yumru oluşturabildiği ve bu olayın
bazı türlerde oldukça sık meydana geldiği tespit edilmiştir. Farklı yörelerde dilçıkık, dildamak,
çam çiçeği, çobançoluk, tavşan topuğu, katırtırnağı, çayır çiçeği gibi farklı isimlerle anılanOrchidaceae familyasından 8 cinse ait 30 tür salep eldesinde kullanılmaktadır. Bunlar Orchis,
Ophrys, Serapias, Anacamptis, Himantoglossum, Barlia gibi ovoid yumrulu cinslerle
Dactylorhiza gibi parçalı yumruya sahip orkidelerin değişik türleridir. Enstitümüzde yapılan
kültüre alma çalışmalarında yumru verme kabiliyeti açısından öne çıkan iki tür Orchis ve
Serapias’tır.
Not. Ege Tarımsal Araştırma
Enstitüsü Tıbbi Bitkiler
Şubesi bilgileridir.